Badania wykopaliskowe średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska (stanowiska 1 i 9) zostały przeprowadzone w dniach 30.07.-09.09.2007 r. Głównym wykonawcą był Zakład Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Badaniami w terenie kierował dr hab. Dariusz Poliński przy współpracy dr Alicji Drozd, dr. Andrzeja Janowskiego, mgr Kornelii Leśniewskiej i mgr. Aleksandra Piaseckiego. Ponadto w skład ekspedycji wchodziła grupa studentów archeologii.

Prace wykopaliskowe założenia obronnego - grodziska (stanowisko 1) były współfinansowane przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Gminę Dąbrowa Chełmińska. Z kolei archeologiczne badania ratownicze cmentarzyska w Pniu (stanowisko 9) zostały sfinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (program operacyjny „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet 4 „Ochrona zabytków archeologicznych”), Gminy Dąbrowa Chełmińska i Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu. Wykopaliska w Pniu wsparła także Archeologiczna Pracownia Badawcza „Thor”. 

 

Na grodzisku założono dwa wykopy badawcze o łącznej powierzchni 46 m², jeden zlokalizowano w południowo-wschodniej części plateau „stożka”, natomiast drugi usytuowano na obniżeniu bezpośrednio na północ od kopca. W obydwu tegorocznych wykopach badawczych stwierdzono występowanie nawarstwień kulturowych zarówno  z wczesnego jak i późnego średniowiecza aż do ok. 6,1 m. W wykopie na „stożku” odsłonięto relikty bliżej nieokreślonej konstrukcji kamiennej, najprawdopodobniej związanej z czasami nowożytnymi. Poniżej znajdowały się pozostałości drewnianej budowli mieszkalno-obronnej krzyżackiego prokuratora funkcjonującego w latach 1411-1422 (dwa ciągi słupów dębowych z narożnikiem południowo-wschodnim obiektu) oraz nawarstwienia nasypu kopca.   W związku z tym, że zostały odsłonięte już trzy narożniki krzyżackiego dworu w Pniu można powiedzieć, że posadowiony on został na planie prostokąt  o wymiarach ok. 14,5 x 11,5 m (ok. 167 m²). Tak więc jest to największy z tego rodzaju budynków znanych   z późnośredniowiecznej ziemi chełmińskiej. Poniżej nawarstwień z późnego średniowiecza zalegały pozostałości wczesnośredniowiecznego wału grodowego, wykonanego  z drewna, gliny i kamieni. Z kolei w wykopie usytuowanym na północ od kopca znajdowały się nawarstwienie o całkowitej miąższości do ok. 1,2-1,9 m, które można łączyć  z późnośredniowieczną fazą założenia obronnego w Pniu. Były to najprawdopodobniej warstwy wyrównawcze związane z przystosowaniem tej części obiektu do spełniania funkcji wjazdowej. Poniżej, podobnie jak w pierwszym wykopie, zalegały pozostałości wczesnośredniowiecznego wału grodowego, przy czym ich całkowita miąższość wynosiła   aż ok. 4,9 m. Zarówno obserwacja tych nawarstwień, jak i ich duża miąższość, wskazuje na możliwość wyróżnienia co najmniej dwu faz budowy omawianego wału, którego czas powstania na podstawie baań z poprzednich lat określono na początek 2. połowy X wieku.  

W trakcie tegorocznych badań pozyskano stosunkowo bogaty materiał źródłowy. Wydobyto ogółem ok. 1200 fragmentów naczyń ceramicznych, z tego ok. 700 ułamków egzemplarzy wczesnośredniowiecznych i ok. 500 fragmentów okazów późnośredniowiecznych. Ponadto wydobyto fragmenty kafli piecowych, dachówek średniowiecznych i cegieł, a także polepę. Wydobyto również ponad 300 kości zwierzęcych. Do grupy wydzielonych materiałów źródłowych zaliczono ogółem 92 przedmioty. Najliczniej występują w niej zabytki żelazne. Są to elementy uzbrojenia - groty bełtów, części stroju - sprzączki, narzędzia - noże, kliny, podkładka i haczyk oraz elementy konstrukcyjne związane z krzyżackim obiektem mieszkalno-obronnym na kopcu – przede wszystkim różnego rodzaju gwoździe. Pozostałą część materiałów wydzielonych stanowią: dwa przedmioty z brązu (fibula i blaszka), skuwka żelazno-brązowa, blaszka posrebrzana i kulka ołowiana oraz przęślik gliniany, fragment naczynia szklanego i nieokreślony przedmiot kościany ze śladami obróbki.

 

W trakcie prac ratowniczych przeprowadzonych w 2007 roku na cmentarzysku w Pniu odsłonięto  i przebadano obszar ok. 4,3 ara. Realizując główny cel badań ratowniczych - finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Gminy Dąbrowa Chełmińska - założono wykopy (o łącznej powierzchni 335 m²) przy północno-zachodniej krawędzi wybierzyska, pomiędzy obszarem badanym w 2006 roku a skrajem pobliskiego lasu. W wykopach tych zadokumentowano i wyeksplorowano 23 jamy grobowe. W dwóch    z nich spoczywały szczątki dwóch osób. Ponadto w kolejnych pięciu, w których spoczywały wyłącznie dzieci, znajdowało się bogate wyposażenie, głównie biżuteria (grób 38 – m. in. kolia z paciorków z kryształu górskiego     i karneolu spięta srebrną klamrą oraz łańcuszek srebrny; grób 39 – m. in. pięć kabłączków skroniowych ze srebra, srebrna zausznica i wiaderko z okuciami żelaznymi; grób 40 – m. in. pięć dzwoneczków (trzy brązowe i dwa srebrne), czółko z tkaniny przetykanej złotą nicią i dwie oprawki z poroża; grób 49 – m. in. srebrny kabłączek skroniowy; grób 56 – głównie przedmioty ze srebra: pięć kabłączków skroniowych, paciorek, połowa zapięcia kolii i kaptorga oraz paciorek z karneolu i nożyk żelazny). Wszystkie te groby należy datować na okres wczesnego średniowiecza  (1. połowa XI wieku?). Najprawdopodobniej są one kolejnymi przykładami tzw. grobów komorowych,    z wznoszonymi nad grobem konstrukcjami w formie drewnianych „domów” (zwyczaj taki wywodzi się z terenu Europy północnej lub północno-wschodniej). Groby pozbawione wyposażenia należy zapewne interpretować jako pozostałość cmentarza nowożytnego (ewangelickiego?), na którym pochowano miejscową ludność. Najprawdopodobniej są one młodsze niż pochówki nowożytne odkryte na badanym cmentarzysku w latach 2005-2006.   

 

Wydobyte materiały źródłowe z badań w miejscowości Pień wraz z kompletem dokumentacji przechowywane są w Instytucie Archeologii UMK. Źródła te zostaną poddane konserwacji i opracowaniu, a niektóre z nich przekazane do badań specjalistycznych.

Badania wykopaliskowe średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu będą kontynuowane.

 

                                                                       Alicja Drozd, Dariusz Poliński