Archeologiczne badania ratownicze

przeprowadzone w 2009 roku na cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska

            Tegoroczne badania archeologiczne średniowieczno-nowożytnego cmentarzyska w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska były kontynuacją prac realizowanych od 2005 roku. Ich celem było zadokumentowanie oraz wyeksplorowanie grobów i nawarstwień kulturowych znajdujących się w sąsiedztwie krawędzi skarpy, powstałej na piaszczystym wzniesieniu na skutek wybierania piasku i żwiru przez miejscową ludność. Wykonawcą badań był Zakład Archeologii Późnego Średniowiecza i Nowożytności Instytutu Archeologii UMK w Toruniu, zaś pracami w terenie kierowali prof. UMK dr hab. Dariusz Poliński oraz dr Alicja Drozd, przy współpracy dra Andrzeja Janowskiego z Instytutu Archeologii PAN, Oddział Szczecin. Ponadto w skład ośmioosobowej ekspedycji wchodzili: mgr mgr Marta Pioś, Joanna Stępniak, Piotr Miernik i Sławomir Wadyl oraz student archeologii Artur Mazurek. Całe przedsięwzięcie zostało sfinansowane przez Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Prace badawcze przeprowadzone na obszarze ok. 72 m² pozwoliły na odsłonięcie kolejnych ośmiu grobów. Trzy groby, zawierające dwa pochówki ludzkie (kobiety w wieku 20-30 lat i dziecka w wieku ok. 13 lat) oraz pochówek konia, to obiekty komorowe datowane na wczesne średniowiecze (2. połowa X-1. połowa XI wieku). Z kolei pozostałe pięć grobów – bez wyposażenia - reprezentowało nowożytną fazę cmentarzyska (XVI–XVII wiek).

 Odkryte w tym roku wczesnośredniowieczne groby komorowe, w porównaniu do wcześniej odsłoniętych na cmentarzysku w Pniu obiektów tego rodzaju, nie były bogato wyposażone. Obecność wyposażenia stwierdzono w grobach kobiety (paciorek szklany i fragment srebrnej zawieszki-kaptorgi) oraz dziecka (nóż żelazny i srebrny pierścionek). Pochówek koński nie zawierał w ogóle wyposażenia. Konstrukcja opisywanych grobów jest odmienna od powszechnie stosowanej na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu. Zmarli chowani bowiem byli zapewne w „trumnie” lub bez niej, do większej zadaszonej (?) konstrukcji drewnianej. W oparciu o wyposażenie trudno było precyzyjnie określić ich chronologię. Znalezione przedmioty użytkowane mogły być bowiem na przestrzeni kilku wieków. Datowanie tych wytworów zamyka się w stosunkowo szerokich ramach X-XII wieku. Jednak na podstawie badań z lat 2005-2007 można sądzić z dużym prawdopodobieństwem, że wczesnośredniowieczne cmentarzysko z Pnia pochodzi z okresu między 2. połową X a początkiem XI wieku. Cmentarzysko to jest niewątpliwie stanowiskiem niezwykłym i to nie tylko w skali Polski. Sposób konstrukcji grobów, znany głównie z terenu Skandynawii oraz bogate wyposażenie zmarłych wskazują, że odkryto tu pozostałości nekropolii ówczesnej elity społecznej. To czy groby te są rzeczywiście pochówkami przybyszów z północy (Waregów?) wymaga jednak dalszych badań i analiz.  

Z kolei pod czaszkami osobników pochowanych w grobach nowożytnych zarejestrowano prostokątne zaciemnienia, ciągnące się pod szkieletem niemal do wysokości łopatek. Były to najprawdopodobniej ślady poduszek, które podłożono zmarłym pod głowę.

Odkryte na cmentarzysku w Pniu źródła z czasów nowożytnych, razem z informacjami w przekazach pisanych, pozwalają na stwierdzenie, że teren badanego stanowiska był eksploatowany najprawdopodobniej już od XVI wieku. Wówczas założono cmentarz, który był użytkowany przez miejscową ludność zapewne aż do XIX stulecia. Za taką chronologią przemawia także wynik datowania C₁₄ uzyskanego z kości ludzkich (352 ± 44 BP  i 345 ± 44 BP, czyli ogólnie XVII wiek) w Laboratorium University of Arizona; datowanie uzyskano dzięki udziałowi w projekcie The Global History of Health, koordynowanym przez Ohio State University). Podkreślenia i dalszych badań wymaga z pewnością również problem pobytu w Pniu Olędrów, w tym mennonitów, w szczególności zaś domniemanych ich pochówków na badanym cmentarzysku.                                                                

                                                               oprac. A. Drozd, D. Poliński